Сям’я Крыловых з Бабруйска не толькі паважае свае беларускія карані, але і значна паглыбляе іх

Кон­курс “Міс Цэн­тра твор­час­ці”. Восем кан­кур­сан­так, пры­го­жых, эру­ды­ра­ва­ных, кем­лі­вых. Кам­пет­энт­нае журы. Усе, як і павін­на быць на кон­кур­се. Дзяў­ча­ты вель­мі сур’езна пас­тавілі­ся да кон­кур­са, і таму ўсе, без выклю­ч­эн­ня, ака­за­лі­ся на вышы­ні. Усім былі пры­суд­жа­ны тыту­лы, а вось каро­ну і тытул “Міс Цэн­тра твор­час­ці” атры­мы­ла Каця Кры­ло­ва, якая ва ўсіх эта­пах кон­курс­най пра­гра­мы дэман­стра­ва­ла пры­га­жос­ць род­най мовы, сама­быт­на­сць традыцый.

—Калі я выра­шы­ла пры­ня­ць удзел у гэтым кон­кур­се, я параіла­ся з маці, на чым лепш зра­бі­ць акц­энт пры пад­рых­тоў­цы да яго. І мы сумес­на прый­шлі да выс­но­вы, што ў нас з’явілася маг­чы­мас­ць пра­д­э­ман­стра­ва­ць пры­го­жос­ць і міла­гуч­на­сць нашай род­най мовы, цудоў­ныя бела­рус­кія народ­ныя тан­цы і неў­міручыя тра­ды­цыі. Мне прый­ш­ло­ся пра­чы­та­ць няма­ла дадат­ко­вай літа­ра­ту­ры, каб, напрыклад, да кон­кур­са “Сюр­прыз, або здзіві журы” сваі­мі рука­мі зра­бі­ць бела­рус­кія сувені­ры. Усе неаб­ход­нае для іх ствар­эн­ня, у тым ліку і ідэі, мы з маці шукалі ў Мін­ску. Прызнац­ца, я вель­мі моц­на хва­ля­ва­ла­ся, асаб­лі­ва на пера­мо­гу не раз­ліч­ва­ла, але па апладысмен­тах гле­да­чоў і журы я бачы­ла, што ім падаб­а­юц­ца мае выступ­лен­ні на эта­пах кон­кур­са. І, як вынік, каро­на Міс.

Я лічу, што толь­кі мая любоў да род­най мовы, пава­га да тра­ды­цый, бела­рус­кай куль­ту­ры, да спад­чы­ны, якія мне пры­вілі мае дзя­ду­ля з бабу­ляй, маці з баць­кам, дапа­ма­глі мне атры­ма­ць гэты высо­кі тытул, — пад­зя­ліла­ся Каця пас­ля тры­ум­фаль­най перамогі.

Згад­зі­це­ся, не так часта мож­на пачу­ць з вуснаў пад­лет­каў шчы­рыя сло­вы любо­ві да род­най мовы, да спад­чы­ны, і прызнанне, што карані гэтай “бела­рус­кас­ці”— у сям’і.

Ад прад­зе­даў спа­кон вякоў…

Прад­зе­ды і пра­баб­кі Стань­ко былі звы­чай­ны­мі сяля­на­мі, род­най мовай якіх была бела­рус­кая. Але з цягам часу род­ную мову выцес­ні­ла рус­кая. Усе рад­зей мож­на было пачу­ць бела­рус­кую гавор­ку у Бела­русі. Кры­ўд­на ста­ла ім: паля­кі раз­мяў­ля­ю­ць на поль­скай мове, англі­чане — на англій­с­кай, украін­цы — на украін­с­кай, а чаму ж бела­ру­сы сталі ў паў­сяд­зен­ным жыц­ці ужы­ва­ць рус­кую мову або трас­цян­ку? І выра­шы­лі, што для іх сям’і род­най мовай буд­зе іх міла­гуч­ная бела­рус­кая мова. І ў сем’ях Стань­ко ўсе раз­маў­ля­лі толь­кі на род­най мове. Лары­са і Улад­зі­мір Стань­ко, жыха­ры агра­га­рад­ка Цялу­ша, так­са­ма сва­ёй род­ная мовай ліча­ць бела­рус­кую. Улад­зі­мір Міхай­лавіч родам з Гро­дзен­скай воб­лас­ці. Агра­ном па пра­фесіі, ён любі­ць і пава­жае бела­рус­кую мову і не толь­кі раз­маў­ляе на ёй, але з пава­гай ставіц­ца да куль­ту­ры і гісто­ры­іі бела­рус­ка­га наро­да і добра іх ведае, чытае кні­гі бела­рус­кіх пісь­мен­нікаў. У сваіх дзе­цях Люд­мі­ле і Вад­зі­ме яны з мален­ства выхоў­валі любоў і пава­гу да род­на­га краю, у якім яны нарад­зілі­ся і жыву­ць. Дзе­ці з зада­валь­нен­нем чыталі бела­рус­ка­моў­ныя кні­гі, выву­чалі гісто­рыю род­на­га краю. Улад­зі­мір Міхай­лавіч прызна­ец­ца: “Прод­кі у нашай сям’і заў­сё­ды пом­нілі, што мы бела­ру­сы, і з пака­лен­ня ў пака­ленне вучы­лі сваіх дзя­цей цані­ць і пава­жа­ць тра­ды­цыі, мову, куль­ту­ру Бела­русі. Гэта­му вучы­лі нас, а мы, у сваю чар­гу, гэта­му вучы­лі сваіх дзя­цей. Цяпер нашы дзе­ці вуча­ць гэта­му сваіх дзя­цей, нашых уну­каў. Але мы жывем у такі час, калі бела­рус­кая мова амаль што не гучы­ць на вулі­цах нашай краі­ны, і, як бы там не было, асноў­ная дзяр­жаў­ная мова у Бела­русі рус­кая. Нашы ўнукі вучац­ца ў рус­ка­моў­ных шко­лах, таму мы робім усе, што ад нас зале­жы­ць, каб яны дас­ка­на­ла ведалі і гісто­рыю Бела­русі, і нашы тра­ды­цыі, і як мага час­цей раз­маў­ля­лі на род­най мове. Мне пры­ем­на, калі яны пры­зд­жа­ю­ць да нас у Цялу­шу і мы можам абмяр­коў­ва­ць над­зен­ныя пытан­ні на бела­рус­кай мове. Пас­ту­по­ва дой­ду­ць да гэта­га і ўнукі. Нам пры­ем­на, што наша дач­ка Люд­мі­ла пай­ш­ла далей усіх: закон­чы­ла філа­ла­гіч­ны факульт­эт універ­сіт­эта і пры­ві­вае любоў і пава­гу да спад­чы­ны, да род­най мовы пад­рас­та­ю­ча­му пака­лен­ню. Мала таго, яна шмат ува­гі надае паг­лыб­лен­ню сваіх ведаў, якія тычац­ца тра­ды­цый нашых прод­каў, бела­рус­кай куль­ту­ры, зай­ма­ец­ца пошу­ка­вай дзей­на­сцю, сустра­ка­ец­ца са ста­ра­жы­ла­мі, якія памя­та­ю­ць да дро­бя­зей тра­ды­цыі нашай краі­ны, спя­ва­ю­ць бела­рус­кія народ­ныя пес­ні, тан­цу­ю­ць народ­ныя танцы.

Лары­са Феда­раў­на: “Я ўпэў­не­на ў тым, што наша мова жывая, што ў яе ёсць будучы­ня, нават няг­лед­зячы на тое, што на ёй раз­маў­ляе невя­лікі пра­ц­энт беларусаў”

Мова, род­ная з дзяцінства

Для Люд­мі­лы Кры­ло­вай бела­рус­кая мова род­ная з дзя­цін­ства. Яна прызна­ец­ца, што, дзя­ку­ю­чы баць­ку, яна яшчэ ў мален­стве ўпэўніла­ся ў тым, што бела­рус­кая мова жывая, што ў яе ёсць будучы­ня, нават няг­лед­зячы на тое, што на ёй раз­маў­ляе невя­лікі пра­ц­энт бела­ру­саў. Яшчэ ў шко­ле ў яе з’явілася мара ста­ць выклад­чы­цай бела­рус­кай мовы і літа­ра­ту­ры, каб пры­ві­ва­ць сваім вуч­ням любоў да спад­чы­ны і мовы. Сваю мару яна рэалі­за­ва­ла, і на пра­ця­гу шас­ці гадоў пра­ца­ва­ла настаўні­кам бела­рус­кай мовы ў “Сяр­эд­няй шко­ле №19 г. Баб­руй­ска”, затым ужо дэфек­то­ла­гам там жа.

—Усе шэс­ць год маёй пра­цы ў шко­ле я раз­маў­ля­ла на род­ная мове пас­та­ян­на. Калі праз гады я сустр­э­ла сваіх былых выпуск­нікоў і ста­ла раз­маў­ля­ць з імі на рус­кай мове, яны здзівілі­ся, бо былі ўпэў­не­ны ў тым, што іншай мовы, як бела­рус­кая, для мяне не існуе. Я вель­мі хачу, каб бела­рус­кая мова ста­ла для бела­ру­саў сапраў­ды род­най, каб яна гуча­ла паў­сюд­на. І, лічу, гэта з часам рэальна.

У гэтым Люд­мі­ла Улад­зі­міраў­на ўпэўніла­ся, калі ў міну­лым год­зе рэалізоў­ва­ла­свой аўтар­скі пра­ект “Вяр­танне да выто­каў” у ДУА “ЦТДіМ г. Баб­руй­ска” у час рабо­ты лет­ня­га азда­раў­лен­ча­га лаге­ра. На перы­яд зме­ны выха­ван­цы лаге­ра сталі кра­яз­наў­ца­мі і прай­шлі пуцяві­на­мі Бела­русі, дзе пазна­ё­мілі­ся з куль­ту­рай і мовай род­на­га краю, удзель­ні­чалі ў акцы­ях, кон­кур­сах, свя­тах (пры­чым, на свя­тах яны пелі толь­кі бела­рус­кія пес­ні, развуч­валі і тан­чы­лі толь­кі бела­рус­кія тан­цы), выда­валі насцен­ныя газе­ты на бела­рус­кай мове. І, як адзна­чае Люд­мі­ла Улад­зі­міраў­на, рабілі дзе­ці гэта з вялікім зада­валь­нен­нем, без пры­му­су, і ім вель­мі падаб­а­ла­ся раз­маў­ля­ць на род­най мове.

На аба­роне праэкта

Між іншым хочац­ца адзна­чы­ць, што пра­ект “Вяр­танне да выто­каў” Люд­мі­лы Кры­ло­вай, уда­сто­е­ны Дып­ло­ма пер­шай сту­пе­ні ў воб­лас­ці і быў прад­стаў­ле­ны на рэс­пуб­лі­кан­скі агляд-кон­курс “Леп­шы пра­ект азда­раў­лен­ча­га лаге­ра ў 2016 год­зе”, дзе і быў прэ­зен­та­ва­ны для ўдзель­нікаў рэс­пуб­лі­кан­ска­га семінара.

Люд­мі­ла Улад­зі­міраў­на чала­век, які заха­п­ля­ец­ца усім для сябе новым.Неяк пра­чы­та­ла аб’яву, што ў гарад­скім пар­ку адпа­чын­ку буд­зе пра­вод­зіц­ца май­стар-клас па народ­ных быта­вых тан­цах. Выра­шы­ла пагляд­зе­ць, што гэта такое. Май­стар –клас пра­вод­зілі пра­фесія­на­лы сва­ёй спра­вы баб­руй­чане Юлія Літвінава,Зміцер Мураш­ка і Сяр­гей Высквар­ка, збіраль­нік, даслед­чык і папу­ляры­за­тар бела­рус­кай народ­най тан­ца­валь­най куль­ту­ры, этна­хар­эо­граф, этна­пе­да­гог, аргані­за­тар рэгія­наль­на­га фесты­ва­лю тра­ды­цый­най куль­ту­ры “Пятро­ві­ца” (г. Любань). Яны зма­глі заці­каві­ць тан­ца­мі нават тых, хто прый­шоў у парк, як глядач.

Люд­мі­ла і яе муж Аляк­сандр сталі ў тан­ца­валь­нае кола і да сеняш­ня­гя дня з яго не выход­зя­ць, уда­с­ка­наль­ва­ю­чы і адта­ч­ва­ю­чы сваё тан­ца­валь­нае майстэрства.Пасля май­стар-кла­са Сяр­гей Высквар­ка запрасіў Люд­мі­лу і Аляк­сандра на фесты­валь “Пятро­ві­ца” ў Любан­скі раён. Кры­ло­вы запра­ш­энне пры­ня­лі з зада­валь­нен­нем. І былі ўра­джа­ны высо­кім узроў­нем яго пад­рых­тоўкі і пра­вяд­зен­ня. Шматд­зён­ны фэст даў ім маг­чы­мас­ць яшчэ лепш засвоі­ць асно­вы народ­ных тан­цаў, пазна­ё­міц­ца з роз­ны­мі віда­мі рамё­стваў, якія заха­валі­ся на тэры­то­рыі сучас­на­га Любан­ска­га раё­на, пазна­ё­міц­ца з нось­біта­мі народ­ных тра­ды­цый, спе­ва­мі і тан­ца­мі, з аўт­эн­тыч­ны­мі фальк­лор­ны­мі гур­та­мі. Бага­тая сама­быт­ная куль­ту­ра, пада­ро­ж­жы фальк­лор­ны­мі сцеж­ка­мі ў вяс­ко­выя хаты і падвор­кі, зна­ём­ства з кра­яві­да­мі, май­стар-кла­сы па вышы­ў­цы, выці­нан­цы, смач­ныя вяс­ко­выя стра­вы, адпа­чы­нак і час пра­вед­зе­ны з сяб­ра­мі — адна­дум­ца­мі, пакі­нулі самыя леп­шыя ўра­джан­ні і ўспа­мі­ны. І дапа­ма­глі зра­зу­ме­ць, што яны на вер­ным шляху.

—Калі ты адчу­ва­еш, што гэта тваё, а не штуч­на ство­ра­нае, не сцэніч­нае, а сапраўд­нае, тое, чым жылі нашы прод­кі , ста­но­віц­ца яшчэ больш ціка­ва, хочац­ца ава­ло­да­ць гэты­мі ўмен­ня­мі як мага лепш, каб потым пера­да­ць іх сваім вуч­ням, — дзеліц­ца Люд­мі­ла. —Я рада, што мяне пад­т­рым­лі­ва­ю­ць мой муж, дзе­ці. Мы рэгу­ляр­на навед­ва­ем занят­кі па быта­вых тан­цах, і атрым­лі­ва­ем ад гэта­га сапраўд­нае задавальненне.

За спра­ву бяруц­ца шчы­ра і з душой

Пас­ля Пятро­віц­ка­га фесты­ва­лю Люд­мі­ла далучы­ла­ся да Юліі Літві­на­вай і Зміт­ра Мураш­кі, якія выязд­жа­ю­ць у вес­кі Баб­руй­ска­га раё­на, дзе пра­жы­ва­ю­ць ста­ра­жы­лы, каб з пер­шых вуснаў даве­дац­ца аб тра­ды­цы­ях насе­лен­на­га пунк­та, запі­са­ць пес­ні, нешта новае даве­дац­ца аб быта­вых тан­цах. Яны сабралі бага­ты мат­э­ры­ял, што дало маг­чы­мас­ць рас­пра­ца­ва­ць пра­ект ” Веча­рын­ка бела­рус­кіх тан­цаў у Бабруйску».

Пад яго рэалі­за­цыю былі выд­зе­ле­ны гра­шо­выя срод­кі. Юлія і Змі­цер арганізоў­валі экс­пе­ды­цыі ў вес­кі, а Люд­мі­ла да іх далучы­ла­ся, лад­зілі свя­ты для молад­зі, сустр­эчы са школь­ні­ка­мі. У клу­бах па мес­цы жыхар­ства ДУА “ЦТДіМ г. Баб­руй­ска” прай­шлі свя­ты “Пароль неў­міру­час­ці — род­нае сло­ва”, “Гуканне вяс­ны”, май­стар-кла­сы. І, як сцвяр­джае Люд­мі­ла Улад­зі­міраў­на, усе ўдзель­нікі мера­пы­ем­стваў ад мало­га да вяліка­га, з зада­валь­нен­нем развуч­валі “Лявоні­ху” і “Кракавяк”,беларускія пес­ні, гуля­лі ў гуль­ні нашых прод­каў. Ім гэта падаб­а­ла­ся, што свед­чы­ць аб тым, што, калі за спра­ву бяруц­ца шчы­ра і з душой, усе атры­моў­ва­ец­ца на высо­кім узроўні.

Калі Люд­мі­ла і Аляк­сандр усур’ез заня­лі­ся тан­ца­мі, яны зра­зу­мелі, што для ствар­эн­ня кан­чат­ко­ва­га вобра­зу ў тан­цах спатр­эбіц­ца наш народ­ны строй. Бяс­спр­эч­на, мож­на было зака­за­ць строй у пра­фесія­наль­ных вышы­вальш­чыц, але Люд­мі­ла выра­шы­ла вышы­ць кашулі для сябе і мужа сама.

— Існу­ю­ць пэў­ныя праві­лы, якія ў вяс­ко­вай куль­ту­ры асаб­лі­ва не агуч­ва­юц­ца, але якія вар­та ўліч­ва­ць, калі вы хоча­це быць апра­ну­ты­мі ў адпа­вед­на­сці з нашай тра­ды­цы­яй. У народ­ным строі — пра­ве­ра­ная ста­годдзя­мі муд­рас­ць прод­каў, усё няз­руч­нае даў­но адфіль­тра­ва­ла­ся, — рас­каз­вае Люд­мі­ла Улад­зі­міраў­на. — Вышы­тая сваі­мі рука­мі кашу­ля ахі­нае цела, у мес­цах вышы­ўкі яна нібы­та гары­ць і бароні­ць цябе. Любое адзенне трэ­ба ўме­ць насі­ць, гэта тычыц­ца і бела­рус­ка­га народ­на­га строя. Калі я яго апра­наю, адчу­ваю яго зруч­на­сць і прак­тыч­на­сць. Адзенне быц­цам бы адлюстроў­вае муд­рас­ць нашых прод­каў. Уво­гу­ле, у строі пра­яў­ля­ец­ца прых­а­ва­ная пры­га­жос­ць чала­ве­ка, як муж­чы­ны, так і жан­чы­ны, зні­ка­ю­ць ком­плек­сы і з’яўляецца неве­ра­год­ная ўнут­ра­ная сва­бо­да і адчу­ванне гонару.

Сен­ня веча­ра­мі Люд­мі­ла пля­це паяс і вышы­вае яшчэ адну кашу­лю, для свай­го мужа, які ва ўсіх пачы­нан­нях пад­т­рым­лі­вае Люд­мі­лу. Акра­мя агуль­на-сямей­ных захап­лен­няў ён яшчэ мае свае аса­бі­стые —рыбал­ку і ігру на гіта­ры, і ў пада­рож­жах, на свя­тах гэты музыч­ны ігстру­мент заў­сё­ды з ім.

Раз­маў­ля­ю­чы з Люд­мілай Улад­зі­міраў­най, я не перас­та­ва­ла здзіў­ляц­ца глы­бы­ні яе ведаў трад­цый і звы­ча­яў бела­ру­саў, а яна, быц­цам ўлаві­ла ход маіх думак, пры­вет­на ўсміхнулася:

Мовай, гicто­ры­яй, куль­ту­рай Бела­русі цiкаўлю­ся з дзя­цiн­ства, бо лiчу гэта най­важ­ней­шы­мi нацы­я­наль­ны­мi каш­тоў­на­сця­мi, якiя мы аба­вя­за­ны заха­ва­ць i пера­да­ць у спад­чы­ну нашчад­кам, нашым дзе­цям. Толь­кi тады ёсць над­зея, што яны буду­ць вызна­ча­ць сябе сапраўд­ны­мi беларусамi.Кожны з нас паві­нен веда­ць гісто­рыю і куль­ту­ру свай­го наро­да і такім чынам пад­т­ры­ма­ць неда­ты­каль­на­сць і сво­е­а­саб­лі­вас­ць нашых звы­ча­яў і традыцый.У нашай сям’і ўсе ад мала да вяліка ціка­вяц­ца куль­ту­рай і гісто­ры­яй Бела­русі. Гэта вель­мі важ­на, бо менавіта гэта дае адчу­ванне, што ты на сваім мес­цы ў гэтым жыцці.

Між іншым, Лары­са па сва­ёй сут­на­сці асо­ба шмат­гран­ная, і кола яе захап­лен­няў вель­мі шыро­кае. Ака­ра­мя таго, што яна заха­піла­ся вышы­ван­нем кры­жы­кам, яна ўжо шмат гадоў заха­п­ля­ец­ца вязан­нем. Не перас­та­ю­ць яе род­ныя, сяб­ры і про­ста зна­ё­мыя заха­п­ляцц­ца яе пры­го­жы­мі, стыль­ны­мі ўбо­ра­мі, якія яна вяжа шэндлікам.

У яе гар­д­эро­бе парад­ку 40 – 50 год­ных мад­э­ляў, у якіх мож­на дэфеліра­ва­ць на поды­умах высо­кай моды. Рэчы звя­за­ныя ў роз­ных тэхні­ках: фры­форм, ірланд­скія карун­кі, бруг­скія карун­кі, філей­ныя сет­ка. Не раз яе сяброўкі і кале­гі высту­палі на сцэне ў стро­ях ад Люд­мі­лы Кры­ло­вай і ім пляс­ка­ла ў далоні пера­поў­не­ная зала. Гэта захап­ленне ў Люд­мі­лы са студ­энцтва. Люд­мі­ла жыла ў цёт­кі, якая вяза­ла круч­ком унікаль­ныя рэчы, Люд­мі­ла ж вяза­ла прут­ка­мі. У суаўтар­стве ў іх атрым­лі­валі­ся ўнікаль­ныя рэчы, ад якіх часам скла­да­на было вочы адвес­ці. Пас­ту­по­ва і Люд­мі­ла навучы­ла­ся так­са­ма вір­ту­оз­на, як у цёт­кі, вяза­ць кручком.Праўда, паз­ней прый­ш­ло­ся забыц­ца пра сваё захап­ленне: сям’я, пра­ца, кото­рай адда­ва­ла­ся цал­кам, іншыя захап­лен­ні, бо ката­стра­фіч­на не хапа­ла часу для свай­го хобі. Гэты час з’явіўся, калі нарад­зіла­ся дач­ка Кац­ю­ша. Ей у рукі тра­піў часо­піс “Мода. Вязанне”, які пры­вез­ла сяст­ра з Украі­ны. Пагар­таў­шы яго ста­рон­кі, Люд­мі­ла ўба­чы­ла шмат мод­ных рэчаў, якія заха­це­ла­ся зай­ме­ць у сваім гар­д­эро­бе. Прыд­ба­ла ніт­кі для вязан­ня і спра­ва зва­рух­ну­ла­ся. Успом­ні­ла ўсе, што ўме­ла і веда­ла па взян­ню, плюс шмат чаму навучы­ла­ся ў ход­зе пра­цы над новы­мі рэча­мі. І сен­ня калек­цыі Люд­мі­лы Улад­зі­міраў­ны можа пазай­зд­рос­ці­ць самая эле­гант­ная модніца.

Ёсць яшчэ адно, але ўжо цал­кам сямей­нае захап­ленне — пада­ро­ж­жы па род­на­му краю. Кож­ны год Кры­ло­вы пла­ну­ю­ць чар­го­вую лет­нюю паезд­ку па Бела­русі. Дзе яны ўжо не пабы­валі! Успа­мі­наў шмат, і веды іх па гісто­ры­іі род­на­га краю з кож­ным годам паг­лыб­ля­юц­ца. Ні адзўн знач­ны фесты­валь, ні адно свя­та, якія лад­зяц­ца ў Бела­русі не прай­шлі міма Крыловых.

—Нашы дзе­ці павін­ны веда­ць род­ную Бела­русь, і мы робім для гэта­га ўсё ад нас зале­жа­чае, —кан­ста­туе Люд­мі­ла Уладзіміраўна.

Але­на БЕГУНОВІЧ

Фота аўта­ра і з сямей­на­га архіву